देवेंद्र फडणवीस यांच्या जडणघडणीत त्यांच्या कुटुंबाचा विशेषतः त्यांच्या आई-वडिलांचा मोठा वाटा आहे. त्यांचे विचार, मूल्ये आणि नेतृत्वगुण यामागे कुटुंबातील संस्कारांचा प्रभाव दिसून येतो. देवेंद्रजींचे वडील गंगाधरराव फडणवीस हे नागपूर महानगरपालिकेचे सदस्य, उपमहापौर आणि महाराष्ट्र विधान परिषदेचे सदस्य होते. ते राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे निष्ठावान स्वयंसेवक होते. सामाजिक आणि जनहिताच्या कामात ते प्रामाणिकपणे काम करत होते. त्यांच्या कार्यवृत्तीतून देवेंद्रजींवर पारदर्शकता, लोकसेवा आणि नीतिमूल्यांवर आधारित राजकारण करण्याचे संस्कार होत गेले.समाजकारणाचे आणि राजकारणाचे धडे ते आपल्या घरात वडिलांकडूनच गिरवत होते. देवेंद्रजींची भाषणे किंवा एखाद्या विषयावरील चर्चा ऐकत असताना त्यांच्या वाचनाचा आणि अभ्यासूपणाचा आवाका लक्षात येतो. देवेंद्रजींना वाचनाची गोडी त्यांच्या वडिलांमुळेच लागली असावी. कारण गंगाधरराव यांचाही वाचनावर प्रचंड भर होता. वाचनामुळे राजकारण, समाजकारण आणि प्रत्येक विषयातलं अर्थशास्त्र यावर त्यांची नेहमीच पकड राहिली होती. तर आज आपण देवेंद्रजींचे वडील गंगाधरराव फडणवीस यांच्याविषयी अधिक माहिती (Gangadharrao Fadnavis History in Marathi) जाणून घेणार आहोत. त्याचबरोबर विधिमंडळातील त्यांचे पहिले भाषणही इथे पाहणार आहोत.
गंगाधरराव काशीराव फडणवीस यांचा जीवन परिचय
गंगाधरराव फडणवीस यांचा जन्म चंद्रपूर जिल्ह्यातील मूल येथे १४ डिसेंबर १९३५ रोजी झाला होता. त्यांनी तर्कशास्त्र या विषयांत पदव्युत्तर (एमए) शिक्षण घेतले होते. ते राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे निष्ठावान कार्यकर्ते होते. नागपूर महानगरपालिकेमध्ये त्यांनी दोन वेळा नगरसेवक म्हणून काम पाहिले आहे. तर १४ फेब्रुवारी १९७५ ते ७ मार्च १९७६ या कालावधीत त्यांनी नागपूरचे उपमहापौर म्हणून काम पाहिले होते. राज्याच्या राजकारणातील प्रवेशाबाबत सांगायचे झाले तर, जनसंघाच्या तिकिटावर त्यांची सर्वप्रथम पदवीधर मतदारसंघातून विधानपरिषदेवर आमदार म्हणून निवड झाली होती. त्यानंतर ते भारतीय जनता पक्षातर्फे विधानपरिषदेवर निवडून आले होते. त्यांची विधानपरिषदेवरील पहिली टर्म २० जुलै १९७८ ते १७ जुलै १९८४ आणि दुसरी टर्म २३ जुलै १९८४ ते ११ जानेवारी १९८८ अशी होती. एकूण दहा वर्षे त्यांनी विधानपरिषदेत काम केले. १९८० मध्ये विधिमंडळात त्यांनी राष्ट्रीय लोकशाही आघाडीचे प्रतोद म्हणून काम पाहिले. पक्षीय संघटनात्मक कारकीर्दीत गंगाधरराव फडणवीस यांनी जनसंघापासून भारतीय जनता पक्षाच्या विविध कार्यकारिणीवर काम केले आहे. १९६२ ते १९६८ या कालावधीत ते पश्चिम नागपूर भारतीय जनसंघाचे मंत्री होते. त्यानंतर १९६८ ते १९७७ पर्यंत नागपूर नगर भारतीय जनसंघाचे सहमंत्री, १९७७ ते १९७९ दरम्यान नागपूर शहर जनता पक्षाचे महामंत्री आणि १९८० मध्ये भारतीय जनता पक्षाच्या नगर कार्यकारिणीचे सदस्य म्हणून त्यांनी काम पाहिले.
गंगाधरराव फडणवीस (Gangadharrao Fadnavis) यांचा व्यवसाय म्हणून शेती आणि मोझेक टाईल्सचा कारखाना होता. त्याचबरोबर नागपूरमध्ये त्यांनी रसवंतीगृह देखील चालवले होते. विविध प्रकारच्या सामाजिक संघटांशी ते संबंधित होते. नागपूर दूध उत्पादक तथा विक्रेता संघाचे ते अध्यक्ष होते. जनता मिल मजदूर संघावर सल्लागार तर नागपूरमधील नूतन भारत क्लबचे सदस्य आणि काही काळ उपाध्यक्ष होते. त्याचबरोबर इंदिरा गांधी मेडिकल कॉलेजच्या व्यवस्थापक मंडळाचे ते सदस्य होते. विविध संस्था आणि संघटनांशी संबंधित असताना गंगाधरराव यांनी अनेक आंदोलनात सक्रीय सहभाग घेतला होता. यात मजदूर आंदोलन, झोपडपट्टी सुधार आंदोलन, कच्छ करार, एसटी दरवाढ, सिमला करार आदी आंदोलनात पुढाकार घेतला होता. त्यामुळे काही आंदोलनात त्यांना कारावासही भोगावा लागला होता. आणीबाणीच्या काळात त्यांना सर्वाधिक १९ महिन्यांचा कारावास भोगावा लागला होता.
समाजकारण आणि राजकारणाचा लोकहितासाठी वापर
गंगाधरराव फडणवीस हे केंद्रीय मंत्री नितीन गडकरी यांचे राजकीय गुरू होते, असे म्हटले जाते. नितीन गडकरी यांच्या पहिल्या निवडणुकीचे प्रमुखपद गंगाधरराव फडणवीस यांच्याकडे होते. गंगाधरराव यांचे मूळ स्थान चंद्रपूरमधील मूल येथे होते. पण त्यांनी पक्षाचे जनरल सचिव म्हणून नागपूर शहरात काम सुरू केले. तिथे त्यांनी पक्षाचा मोठ्या प्रमाणात प्रचार आणि विस्तार केला आणि ते पूर्णपणे नागपूरचेच झाले. नागपूरमध्ये त्यांचा छोटासा व्यवसाय होता. पण त्याचबरोबर धरमपेठमधील लक्ष्मी चौकात त्यांचे रसवंतीगृह देखील होते. कालांतराने हे रसवंती गृह राजकीय चर्चेचे गुऱ्हाळ बनले होते. आणीबाणीच्या काळात गंगाधरराव यांना पोलिसांनी १९ महिने तुरूंगात टाकले होते. त्यावेळी ते जनता पक्ष आणि राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या विविध कार्यक्रमात, आंदोलनात सक्रीय सहभागी असायचे. देशातील आणीबाणी उठल्यानंतर त्यांना सोडण्यात आले. त्यावेळी पक्षाने त्यांच्यावर नवीन जबाबदारी टाकत त्यांना विदर्भ मतदारसंघातून विधानपरिषदेवर आमदार म्हणून पाठवले. आमदारकीच्या माध्यमातून गंगाधरराव यांच्या कामाला एक वेगळा आयाम मिळाला. आमदारकीच्या दहा वर्षात त्यांनी शिक्षण, शिक्षक, कामगार, सामाजिक संघटना आणि अर्थकारणाशी संबंधित विविध प्रकारच्या विषयांवर विधिमंडळात आवाज उठवला होता. राजकारणाच्या पलीकडे सामाजिक कार्याचाही त्यांचा मोठा पसारा होता. मुंबईतील मॅजेस्टिक आमदार निवासातील त्यांची ४०१ क्रमांकाची खोली नागपूरमधील नागरिकांसाठी मुंबईमधील हक्काची निवासाची सोय होती. गंगाधरराव फडणवीस यांनी त्यांच्या सहकाऱ्यांसोबत साधना बँकेची स्थापना केली होती. या बँकेची स्थापना करताना त्यांच्या मनात कोणतीही व्यावसायिक भावना नव्हती. लोकांची समाजसेवा करण्याच्या दृष्टीने वित्तीय संसाधने निर्माण करण्याच्या हेतुने साधना बँकेची स्थापना करण्यात आली होती. मागील ३५ ते ४० वर्षांपासून ही बँक योग्य पद्धतीने कार्यरत आहे.
कॅन्सर उपचाराचा संघर्ष!
देवेंद्र फडणवीस यांचे वय १७ असताना म्हणजे १९८८ मध्ये गंगाधरराव फडणवीस यांचे निधन झाले होते. गंगाधरराव फडणवीस यांना कॅन्सरचा आजार झाला होता. त्यांना कॅन्सरच्या उपचारासाठी नागपूरहून मुंबईच्या टाटा हॉस्पिटलमध्ये नेण्यात आले होते. पण तिथेही उपचारांना अपेक्षित यश आले नाही आणि त्यात त्यांचा मृत्यू झाला. यादरम्यान फडणवीस कुटुंबियांना अनेक प्रकारच्या हालअपेष्टांना सामोरे जावे लागले. विदर्भात कॅन्सरवरील उपचारासाठी हॉस्पिटल नसल्यामुळे तिथल्या रुग्णांचे हाल होत होते. ते होऊ नये, यासाठी देवेंद्र फडणवीस यांनी जिद्दीने नागपुरात ४५० बेडचे अत्याधुनिक नॅशनल कॅन्सर इन्स्टिट्यूट उभारले. जे आज मध्य भारतातील कॅन्सरग्रस्त रुग्णांसाठी मोठा आधारवड ठरत आहे.
गंगाधरराव फडणवीस यांचे विधिमंडळातील पहिले भाषण
गंगाधरराव फडणवीस यांची विदर्भ पदवीधर मतदारसंघातून विधानपरिषदेवर निवड झाली होती. त्यावेळी अधिवेशनाच्या पहिल्याच दिवशी २० जुलै १९७८ रोजी गंगाधरराव फडणवीस यांनी महाराष्ट्र राज्य विद्युत मंडळाच्या कामकाज अहवालावरील चर्चेत सहभाग घेतला होता. त्यावेळी त्यांनी केलेले भाषण इथे देत आहोत.
श्री. गं. का. फडणवीस (विदर्भ पदवीधर): अध्यक्ष महाराज, आपण मला या अहवालावर बोलण्याकरीता फार कमी वेळ दिला असल्यामुळे मी अहवालाच्या चर्चेमध्ये फारसे जात नाही. परंतु वीज बोर्डाची प्रगती किती झाली आहे व तिचे प्रत्यंतर सामान्य माणसाला कसे येते याचे एक उदाहरण मी आपल्याला देतो. ज्यावेळी नागपूरमध्ये या वीज बोर्डाची स्थापना होते आणि त्यावेळी सामान्य माणसाला ५० रुपये भरून कनेक्शन मिळते ते पूर्वीचे दिवस होते. परंतु आता विजेचे कनेक्शन मिळवायचे असेल तर सामान्य माणसाला वीज बोर्डाकडे तीनशे रुपये भरावे लागतात. त्याशिवाय कनेक्शन मिळत नाही. गोरगरीब माणसाच्या झोपडीमध्ये राहणाऱ्या माणसाने लाईन घेऊ नये असा यामागील उद्देश आहे काय? गरीब माणसाच्या झोपडीमध्ये आपण गेलात तर काय स्थिती आहे याचे चित्र आपल्याला दिसेल. त्या गरीब माणसाच्या झोपडीतील लाईटचे जर फ्यूज गेले तर ते नवीन लावण्याकरीता हे बोर्ड तीन रुपये घेत आहेत. आजपर्यंत जर फ्यूज गेले असेल तर ते बोर्डाकडून मोफत दुरूस्त केले जात होते. ही साधी गोष्ट हे बोर्ड आता विसरून गेले आहे. मला आश्चर्य वाटत आहे की, हा बोर्डाचा कारभार चालविणारी मंडळी आज विरोधात बसली आहेत. मला नवीन मंत्रिमहोदयांना विनंती करायची आहे. कमीत कमी आपण तरी या गोष्टीचा विचार करा आणि सामान्य माणसाला कमीत कमी खर्चामध्ये विजेचा पुरवठा करा.
अध्यक्ष महोदय, टेंपररी कनेक्शनच्या बाबतीत सन्माननीय सदस्या श्रीमती प्रमिला टोपले यांनी काही उदाहरणे आपल्या नजरेस आणून दिली आहेत. या सभागृहातील एका सदस्याने जर खेडेगावामध्ये सभा घ्यावयाचे ठरविले तर तात्पुरते विजेचे कनेक्शन मिळविण्याकरीता पाचशे रुपये किमान डिपॉझिट भरावे लागते. सामान्य माणसासमोर आपले विचार मांडण्यासाठी तेथील एक कार्यकर्ता जर उत्सुक असला तर त्याला ते करणे अशक्यप्राय होऊन बसते. तेव्हा मंत्रिमहोदयांना मला नम्र विनंती करावयाची आहे की, या बोर्डाच्या कायद्यामध्ये कुठेतरी लवचिकता आणली पाहिजे. लहान मोठी अशी विजेची जी कामे असतात. ती थोड्या पैशामध्ये गरीब शेतकऱ्याला परवडतील अशी करून देण्याची व्यवस्था केली पाहिजे. अध्यक्ष महोदय, भ्रष्टाचाराच्या अनेक केसेस माझ्याकडे आहेत. परंतु वेळ कमी असल्यामुळे मी फक्त सामान्य माणसांच्या तक्रारी वेशीवर टांगण्यासाठी उभा आहे. एम.ई.सी.बी. मध्ये जे तात्पुरते कर्मचारी घेतले जातात. त्यांना चार ते सहा रुपयांच्या दरम्यान मजुरी दिली जाते. सरकारी आदेश असा आहे की, १२० दिवस जर कर्मचाऱ्याने भरले तर त्याला कायम करण्यात यावे, तेव्हा हे बोर्ड त्या कर्मचाऱ्याला कायम करता येऊ नये याकरीता ११९ व्या दिवशीच त्याला कामावरून आगाऊ आदेश न देता दूर करतात व त्याला १५ दिवस घरी बसवून त्याची सेवा खंडित केली जाते. तेव्हा एम.ई.सी.बी. मार्फत ह्या कर्मचाऱ्यांना कायम स्वरूपात कामावर घेऊन निश्चितपणे पगार दिला पाहिजे. तसेच बॉण्डेड लेबरच्या बाबतीतही हेच धोरण आहे. ते प्रकरण आता बंदे केले आहे. तेव्हा माझी अशी विनंती आहे की, शासन चालविणाऱ्या मंडळींनी या प्रकरणामध्ये लक्ष घालून सामान्य माणसांच्या तक्रारी दूर केल्या पाहिजेत, एवढे सांगून मी माझे भाषण संपवितो.
या अशा विषयांबरोबरच गंगाधरराव फडणवीस यांनी विधिमंडळात अकोला शहरात आलेल्या महापुरामुळे झालेली वाताहत, नागपूर बंदच्या संदर्भात पोलिसांनी केलेला लाठीमार, खर्चाच्या पूरक मागण्या, अर्थसंकल्प, आणीबाणीच्या काळात मिसाखाली बंदी करण्यात आलेल्या स्वतंत्र व्यावसायिकांना देण्यात येणारी नुकसान-भरपाई आणि विदर्भाच्या विकासासाठी उद्योगधंदे, रोजगार, योजनांसाठी पुरेसा निधी उपलब्ध करून देण्यासाठी त्यांनी आक्रमकपणे आवाज उठवला.
संबंधित लेख